Trong nha khoa phục hồi, việc phát hiện các vùng thấu quang (radiolucencies) và cản quang (radiopacities) dưới phục hồi trên phim X-quang là một tình huống khá phổ biến. Tuy nhiên, đây cũng là một thách thức lớn đối với nha sĩ trong việc chẩn đoán và quyết định nên can thiệp hay chỉ theo dõi.
Vậy, làm thế nào để nha sĩ có thể đánh giá chính xác tình trạng này và tránh việc thay thế phục hồi không cần thiết?
Thấu quang nha khoa là gì?
Thấu quang (Radiolucency) trong nha khoa là thuật ngữ dùng để mô tả những vùng tối xuất hiện trên phim X-quang, cho thấy mô hoặc vật liệu cho phép tia X đi xuyên qua dễ dàng. Nói một cách đơn giản, vùng thấu quang là những khu vực có mật độ thấp hoặc mất khoáng, khiến tia X dễ dàng xuyên qua và tạo ra hình ảnh tối màu trên phim X-quang.
Nguyên nhân xuất hiện vùng thấu quang trong nha khoa:
- Sâu răng (Caries)
- Viêm tủy hoặc hoại tử tủy
- Nhiễm trùng quanh chóp (Apical lesion)
- Tiêu xương do viêm nha chu
- Khoảng hở giữa vật liệu trám và mô răng
- Lớp keo dán (bonding) dưới phục hồi composite
Ví dụ dễ hiểu:
- Mô cứng như men răng hoặc vật liệu kim loại sẽ cản tia X, nên hiển thị màu trắng (cản quang).
- Ngược lại, sâu răng hoặc vùng mô bị mất khoáng sẽ cho phép tia X đi qua nhiều hơn, nên xuất hiện màu đen hoặc xám tối (thấu quang).
Ý nghĩa của thấu quang trong chẩn đoán nha khoa:
Khi phát hiện vùng thấu quang dưới phục hồi trên phim X-quang, nha sĩ cần đánh giá cẩn thận để xác định:
Đó là sâu răng tái phát hay chỉ là lớp keo dán composite?
Có nên can thiệp hay chỉ cần theo dõi định kỳ?
Vùng thấu quang có đang tiến triển hay không?
Giá trị lâm sàng và đào tạo liên tục (CPD)
Những thay đổi trên X-quang xung quanh phục hồi là phát hiện tương đối phổ biến và yêu cầu nha sĩ quyết định giữa việc theo dõi hay can thiệp.
Những ai quen thuộc với hệ thống tàu điện ngầm ở London có thể đã nghe thông báo “mind the gap” (chú ý khoảng cách) tại một số nhà ga có thiết kế cong, nơi có khoảng trống giữa toa tàu và sân ga. Nếu không để ý, hành khách có thể bị ngã vào khoảng trống này.
Tương tự trong nha khoa, “khoảng trống” mà nha sĩ cần chú ý chính là khoảng thấu quang trên phim X-quang giữa vật liệu phục hồi và mô răng. Nếu không cân nhắc kỹ lưỡng, nha sĩ có thể mắc sai lầm trong chẩn đoán và điều trị, gây hại cho bệnh nhân.
Nha sĩ cần xác định chính xác bản chất của thay đổi X-quang dưới phục hồi, bởi vì không phải lúc nào vùng thấu quang cũng là sâu răng tiến triển. Hình ảnh X-quang có thể thay đổi từ xám đến đen hoặc trắng, tùy thuộc vào tình trạng cản quang hay thấu quang, và cần được đánh giá kết hợp với thăm khám lâm sàng. Các vùng cản quang thường do lắng đọng thiếc hoặc kẽm trong mô răng bị mất khoáng một phần, thường thấy dưới các phục hồi amalgam. Những vùng này chủ yếu bao gồm ngà răng bị mất khoáng không thể hồi phục.
Nghiên cứu liên quan
Rudolphy và cộng sự đã nghiên cứu sự tiến triển của các vùng cản quang và thấu quang dưới phục hồi amalgam trên phim cánh cắn trong 6 năm và phát hiện rằng:
- Tất cả các vùng cản quang vẫn giữ nguyên;
- Một số vùng thấu quang mở rộng, nhưng phần lớn không thay đổi;
- Một số vùng có cả thấu quang và cản quang mở rộng, nhưng cũng có nhiều vùng không thay đổi.
Ý nghĩa lâm sàng:
- Vùng cản quang không phải là lý do để thay thế phục hồi;
- Cần kiểm tra X-quang định kỳ mỗi 6 năm;
- Cần lưu ý khi có vùng thấu quang giữa vật liệu phục hồi và vùng cản quang, vì có thể liên quan đến sâu răng tiến triển;
- Phục hồi có vùng thấu quang bên dưới không nhất thiết phải thay thế.
Một nghiên cứu khác của Mua và cộng sự về vùng thấu quang quanh phục hồi composite cũng cho thấy rằng: “Những vùng thấu quang dưới phục hồi không phải là dấu hiệu bắt buộc để thay thế phục hồi. Nếu không có dấu hiệu lâm sàng mất tính toàn vẹn ở rìa phục hồi, quyết định tốt nhất là không can thiệp và tập trung vào dự phòng.”
Ngoài ra, độ dày của lớp dán dính dưới phục hồi composite có thể tạo ra hình ảnh thấu quang trên phim X-quang, gây nhầm lẫn và dẫn đến quyết định thay thế phục hồi không cần thiết.
Mối liên quan giữa rìa phục hồi và sâu răng tái phát
- Những rìa phục hồi có khe hở rộng (>0.4 mm) thường chứa nhiều vi khuẩn sâu răng hơn so với rìa nguyên vẹn hoặc khe hở nhỏ.
- Tuy nhiên, không phải tất cả các khe hở lớn đều dẫn đến sâu răng tái phát.
- Nhiều tiêu chí lâm sàng không thể dự đoán chính xác sự hiện diện của ngà bị sâu mềm.
- Kiểm tra trực quan kết hợp với X-quang giúp nha sĩ đưa ra phán đoán tốt nhất, nhưng vẫn tiềm ẩn thách thức trong chẩn đoán và điều trị.
Sử dụng vật liệu composite cản quang, như Scotchbond Universal Plus của 3M, giúp giảm sự nhầm lẫn trong việc xác định vùng thấu quang dưới phục hồi.
Những yếu tố cần cân nhắc khi đánh giá khoảng thấu quang/cản quang dưới phục hồi:
- Triệu chứng lâm sàng của bệnh nhân;
- Sự nhất quán trong chụp X-quang theo thời gian (góc chụp, thông số chụp);
- Sự khác biệt trong đánh giá giữa các bác sĩ khác nhau và ngay cả giữa cùng một bác sĩ qua các lần đánh giá;
- Hình ảnh X-quang không thể xác định được hoạt động của sâu răng;
- Sâu răng tái phát thường xuất hiện ở vùng cổ phục hồi tiếp cận khoảng kẽ;
- Tính toàn vẹn của rìa phục hồi;
- Cân nhắc rủi ro và lợi ích khi sửa chữa hoặc thay thế phục hồi;
- Dễ dàng phát hiện vùng thấu quang/cản quang hơn khi phục hồi là kim loại so với composite;
- Sự hiện diện của lớp lót/thấm dán có tính thấu quang.
Hình 1: Ví dụ về các khoảng rỗng và vùng cản quang dưới phục hồi.
Hình 2: Theo dõi trong 6 năm cho thấy không có sự tiến triển của vùng thấu quang tại răng UL6. Lưu ý kích thước buồng tủy của răng UL6 trên cả hai phim X-quang: không có sự thay đổi rõ rệt.
Hình 3: Sâu răng tái phát tại rìa xa - lưỡi của phục hồi amalgam.
Kết luận
Những vùng cản quang và thấu quang dưới phục hồi đặt ra thách thức chẩn đoán cho nha sĩ. Hiểu rõ nguyên nhân tiềm ẩn của các hình ảnh này là điều cần thiết để đưa ra quyết định xử trí phù hợp, tránh can thiệp không cần thiết.
Việc ghi chép chi tiết những phát hiện và quyết định xử trí sẽ giúp tạo cơ sở đánh giá trong các lần kiểm tra sau này.
Cuối cùng, giống như lời bài hát “Fools rush in” của Johnny Mercer và Rube Bloom:
"Kẻ khờ lao vào nơi thiên thần còn e sợ...
Dù biết có nguy hiểm, nhưng nếu có cơ hội, tôi vẫn không quan tâm."
Nha sĩ nên quyết định dựa trên sự cân nhắc kỹ lưỡng, đặt lợi ích của bệnh nhân lên hàng đầu, thay vì chỉ dựa trên nỗi sợ hoặc sự vội vàng thay thế phục hồi một cách không cần thiết.
Các bạn có thể tham khảo thêm các loại vật liệu nha khoa tổng quát phổ biến trong nha khoa
Xi măng trám răng
Composite trám răng
Vật liệu cạo vôi răng
Vật liệu làm răng tạm
Gây tê trong nha khoa
Chống ê răng
Đai trám răng
Amalgam trám răng
Đệm hàm giả tháo lắp
Tài liệu được copy và dịch lại từ link: https://www.dental-update.co.uk/
Trong quá trình dịch có 1 số thuật ngữ chúng tôi dùng có thể sai, rất mong các bạn đọc và cho xin ý kiến để sửa lại, xin chân thành cảm ơn